Prūsiska bilā

Prūsiskas karengus

Prūsiska bilā, dīgi prūsiskan - bilā (drāugi sen jātawiskan billin) iz wakkariskan gruppin stēisan baltiskan billin tērpautan en Prūsai ērgi XVIII mettasimtas pagaūsenin. Ezze astōndesimtamans mettans stesse XX mettasimtan etteikātan en nawaprūsiskai fōrmin.

Istōrija

Prūsiskan bēi prūsan bilā, adder turēi tūlin diālaktans - ukazinātai ast sembiskas be pameddiskas. En 1226 en Prūsan ast perjāwusis Miksiskas Urdens. Ezze stawīdsei kērdan prūsiskas billas tērpautajas gīrbis pastāi aīnat mazzan. Prūsiskan bēi tērpautan en delli dōkumentamans iz šlaitawīdans kērdans:

• Grūnawas Wirdeīns
• Ēlbingas Wirdeīns
• Katekismai (ukamūisesan ast Tīrts Katekismus)

Šlāits stan, topōnimija be wirdāi iz miksiskans be pōliskans dialaktans ast prūsiskas billas appus.

Pa tūlin kreūsnamans be enwārgsenemans prūsiskas panzdaumai tērpautajai aulaūwa en XVIII mettasimtas pagaūseņu en Sembai (paggan stesse zmūnijas gīrbjas mazīnsnan, dīlintan pra māran, kawīds ast pergūbuns pa kareūsnan sen Šwēdijan).

Etteikasnā

En 80' mettans stesse XX mettasimtan gruppi stēisan zinānikan en Laītawai pagaūwa billas etteikāsnas prōjaktan. Stwen bēi Mikkels Klussis, Wladimīrs Toporōws, Vytautas Mažiulis. Prōjaktan ast pabilītan nawaprūsiskan be šī bilā ast etteikātan galwai na sembiskas dialaktas gruntan. Tikka pirmāi billas tērpautajai be delli nawaprūsiskas billas wirdeīnan perlazīnsnas. En XXI mettasimtan gimma pirmā gimtā tērpautaja.

Alfabētan

Prūsiska bilā turri 39* litterans:

• Aa Āā Bb Cc Čč Dd D̦d̦ Ee Ēē Ff Gg Ģģ Hh Ii Īī Jj Kk Ķķ Ll Ļļ Mm Nn Ņņ Oo Ōō Pp Rr Ŗŗ Ss Šš Tt Țț Uu Ūū Vv Ww Zz Žž Źź

Wōkalai

• Aa Āā Ee Ēē Ii Īī Oo Ōō Uu Ūū

Konsōnantes

• Bb Cc Čč Dd Ff Gg Hh Jj Kk Ll Mm Nn Pp Rr Ss Šš Tt Vv Ww Zz Žž Źź

3 tērai

Tēr winnatautiskan emnin: Xx, Qq, be Yy.
Tēr winnatautiskan wīrdan: Hh
Tēr nawwan aušaūjants tinsi: Ff

Dispūtinai litteras

Litteras sen kummans

Tenēi litteras ast jāuku mīrsuns, adder šlāit, tenēi ekzistijja ast ripīntins litterans: <ref>https://sitti.vdu.lt//prussian/gramm.htm#Alfabētan</ref>

• D̦d̦ Ģģ Ķķ Ņņ Ŗŗ Țț

Tenēi ast jāuku ersadinna:

• Dj, Gj, Kj, Nj, Rj, Tj

Be ni tērpau ast tenēisan swajjans litterans.

Ļļ (Lj) ast dīgi ebimmuns en rēizans.

Ź

Mikkels Klussis peisāi ēn tenesse lāisks, kāi nigērdawingis sibilants S kōnwertiwuns ēn Š pirzdau J pirzdau A, O adder U — kāigi lattawiskan. Be tētet, gērdawingis sibilants Z turri turītun sēgeis stawīdan pat. Adder, ni prēipalei tiklai. Adder, līzja kōnwertiwuns prēi līz'a, tāns gērdau, ast jāukun pōzicioniskan palatalizaciōnin. (zja kōnwertiwuns z'a; ni ža)

Panzdau, tāns madlijja: „Anga sta ast mazīngi, kāi prūsiskan turri persirzdausnas snākste-snākste, nigērdawingis-gērdawingis pāran ś be ź?“ Be tīt, ź izeīskints.

Pēr miksin, ś bēi kirdēi kāigi sch (š), adder, ź, bēi kirdēi kāigi miksiska s pirzdau wōkalai (z).

Šlāit, nieraīns ast tērpawuns šan litteran, be ast spārtai niwaīsts en tēntiskan dēinan.

Zemaspēdis

Sitti - Prūsiska Rekonstrukciōnis - Baltiska Prūsiskan en Prūsa (āng. Prussian Reconstructions - Baltic Prussian in Baltic Prussia
Bāziskas Prūsiskai-Ēngliskas Wirdeīns per tālaisin laksikis rekreaciōnin (Sembas Dialakts) (āng. Basic English-Prussian Dictionary for further lexical reconstruction {Samlandian Dialect})
Bāziskas Prūsiskai-Pōliskas Wirdeīns per tālaisin laksikis rekreaciōnin (Sembas Dialakts) (pōl. Bazowi Słownik Polsko-Pruski dla dalszego odrodzenia leksyki {Dialekt Sambijski})
Bāziskas prūsiskai-miksiskas wirdeīns per tālaisin laksikis rekreaciōnin (Sembas dialakts) (miks. Deutsch-prußisches Grundwörterbuch für weitere Wortschatzkreation {Mundart Samland})